Beslenme için ilk yaptığımız iş, besin satın almaktır. Beslenme için ayrılan paranın en iyi şekilde kullanılabilmesi için besin satın almada belirli kurallara uyulmalıdır. Aşağıdaki soru ve bilgiler satın alma davranışınızı kontrol etmede yardımcı olur.
a) Satın alacağınız besine ödeyeceğiniz parayla, besleyici değeri arasında ilişki arar mısınız?
Aşağıda, birbiri yerine kullanılabilen besinler gösterilmiştir. Besleyici değeri yüksek, fiyatı ucuz olanı seçmenizde yardımcı olabilir.
-
- Pekmez, baldan daha besleyici, fiyatı da ucuz.
-
- Elma, muz değerinde fiyatı daha ucuz.
-
- Yapraklı marul, göbeklisinden besleyici, fiyatı daha ucuz.
-
- Bulgur, pirinçten besleyici, daha ucuz.
-
- İstavrit, lüfer değerinde, fiyatı daha ucuz.
-
- Yumurta, et değerinde fiyatı daha ucuz.
-
- Mercimek, kıyma kadar besleyici, fiyatı çok ucuz.
-
- Mevsimlik sebze ve meyve, turfanda sebze ve meyveden daha besleyici, fiyatı çok daha ucuz.
-
- Süt, gazoz veya koladan çok daha değerli, fiyatı aynı.
-
- Ekmek, etimek vb gibi ürünlerle aynı değerde, fiyatı çok daha ucuz.
-
- Pastörize şişede satılan süt, kartonda satılan süt değerindedir. Şişe geri verildiği için şişe sütü daha ucuzdur.
b) Besinlerin değişik yerlerdeki fiyatını araştırır, ona göre satın alır mısınız?
Taze sebze ve meyve en ucuz ve en taze olarak semt pazarlarında satılır. Manav ve süpermarketlerde, alacağınız sebze ve meyve için daha çok para ödersiniz. Ancak, evinizden uzak bir pazara birkaç kilo sebze ve meyve almak için giderseniz, arabanıza ödeyeceğiniz benzin yada taksi otobüs parasını da hesaba katmanız gerekir.
Kuru besinler, yağ, salça ve benzerini aylık veya mevsimlik satın alırsanız karlı olur. Bu kuru besinler 6 aylık, yıllık olarak satın alınabilir. Ancak saklama koşullarınız yetersizse, bu şekilde alışveriş, besinin bozulmasına neden olacağından zararla sonuçlanabilir.
c) Besin satın alma hangi sıklıkta yapılmalıdır?
-
- Kuru besinler, salça, konserve, pekmez ve benzeri aylık, hatta saklama koşulları uygunsa yıllık satın alınabilir. Böylece toptan alındığı için ucuz olduğu gibi, enflasyondan daha az etkilenir.
-
- Taze sebze ve meyve , semt pazarlarından haftalık satın alınır.
-
- Et, tavuk, yumurta haftalık satın alınır.
-
- İçme sütü, ekmek, günlük veya iki günde bir satın alınır.
d) Satın almaya giderken, elinizde önceden hazırlanmış bir listeniz olur mu?
Aşağıda 4 kişilik bir ailenin yeterli ve dengeli, aynı zamanda ekonomik beslenmesi için haftalık besin gereksinimleri haftalık olarak verilmiştir.
1. Besin Grubu:
-
- Et, Tavuk, balık, sakatat: 1-2 kg
-
- Kuru nohut, mercimek, fasülye : 1-1.5 kg
-
- Yumurta: 20 adet
2. Besin Grubu:
-
- Süt, yoğurt: 7 kg
-
- Peynir, çökelek: 0.5-1 kg
3. Besin Grubu:
-
- Yeşil ve sarı sebze: 2-4 kg
-
- Patates: 2-4 kg
-
- Soğan: 1kg
-
- Diğer sebzeler: 1-2 kg
-
- Taze meyve: 4 kg
-
- Limon: 1kg
4. Besin Grubu:
-
- Ekmek (günlük): 2 adet (800-900gr)
-
- Bulgur: 0.5 kg
-
- Pirinç: 0.5 kg
-
- Makarna- Şehriye: 0.5 kg
-
- Un: 0.5 kg
5. Besin Grubu:
-
- Sıvı yağ: 0.5 kg
-
- Margarin veya tereyağı: 0.5 kg
-
- Zeytin: 0.5 kg
-
- Şeker: 1 kg
-
- Pekmez, reçel, bal: 0.5 kg
6. Besin Grubu:
-
- Salça: 0.5 kg
-
- Tuz: 0.5 kg
-
- Çay: 100 gr
-
- Ceviz, fındık vb içi: 100 gr
Süt alınıp, yoğurt evde yapılırsa daha ekonomiktir. Salça da domates ve biberin bol olduğu mevsimde evde yapılabilir. Evde yapılan diğer besin grubu reçel ve marmelattır. Meyvenin bol olduğu mevsimde evde yapılabilir. Pahalı bir meyveden reçel yapmak ekonomik olmayabilir.
Fiyatları en sık değişen besin grubu taze sebze ve meyvelerdir. Mevsim değişmelerine ve pazara geliş durumuna göre sebze ve meyvelerin fiyatlarında da haftadan haftaya değişmeler olur. Listemizde olan bir sebze o hafta daha pahalı ise yerine pazarda bol olan daha ucuz bir olanı satın alınabilir.
e) Besin satın alırken kalite ve sağlığa uygunluğunu düşünür müsünüz?
Aşağıda bazı besinleri satın alırken dikkat edilecek kalite özellikleri verilmiştir:
-
- Pastörize şişe sütü: Kapağı açılmamış, kapakta yapılış tarihi aynı gün.
-
- Dayanıklı süt: Yapılış tarihi 1 ayı geçmemiş, kutuda yarık çatlak olmayacak.
-
- Kapalı kutu ve ambalajlarda satılan her türlü besin maddesi: Ambalajın üzerind, imalatçının adı ve standardı yapıldıysa TSE markası ile, içine konan maddeler yazılmış olmalıdır. Ambalajda yırtılma, çatlama, konserve kutularında bombelenme olmamalıdır.
-
- Et: Üzerinde kontrol damgası bulunmalıdır.
-
- Yumurta: Ele alınca çok hafif olmayan, hafif sallayınca ses gelmeyen, üzerindeki doğam zarımsı maddesini kaybetmeyen yumurta alınır. Bunlar tazeliği tam göstermediğinden bilinen yerden satın almak daha güvencelidir.
-
- Elmanın büyüklük küçüklüğünden çok; sert, sulu, yara ve beresiz olanı iyidir.
-
- Armudun sulu, fazla kumlu olmayanı iyidir.
-
- Portakal kullanma amacına uygun alınır. Yemelik istenirse çekirdeksiz olan Vaşington ve Yafa türlerinin mümkün olduğu kadar ince kabuklusu, sıkmalık için ise küçük ve sulu olanlar seçilir.
-
- Ispanağın kısa saplı bol yapraklı olanı (kuzu ıspanağı) daha iyidir.
-
- Patates alırken; düzgün, yarık ve çatlakları olmaya, çok iri ve çok ufak olmayanları, yeşillenmiş ve çimlenmiş olmayanları alınır. Sarı patates pişerken çok dağılmadığından daha iyidir.
-
- Kuru ve taneli besinler; nohut, pirinç, mercimek ve benzeri kuru bakliyatlar alınırken, tanelerin fazla kırıklı olmamasına, küflenmiş ve böceklenmiş, fazla taşlı topraklı olmamasına dikkat edilir.
Kaynak: Prof. Dr. Ayşe Baysal – Genel Beslenme Bilgileri Kitabından
