Böbrek Genişlemesi (Büyümesi) Nedir ?

Hidronefroz, yaygın görülen bir böbrek rahatsızlığı olarak, böbreklerdeki idrar birikimi sonucunda meydana gelen büyüme durumudur. Erken evrelerde genellikle belirti vermeyen bu durum, ilerledikçe ağrı, enfeksiyon ve hatta kalıcı böbrek hasarı gibi ciddi sorunlara yol açabilir. İdrar toplama sistemindeki genişleme olarak da tanımlanabilen hidronefrozun erken teşhisi, tedavi başarısı için kritik öneme sahiptir. A Life Ankara Hastanelerimiz Nefroloji ve Üroloji Bölümlerimiz hidronefrozun nedenleri, belirtileri ve en etkili tedavi yöntemleri hakkında önemli bilgiler sunuyor.

Hidronefroz, diğer adıyla böbrek büyümesi, bir veya her iki böbreğin idrar birikimi nedeniyle şişmesi durumudur. Bu durum, idrarın böbreklerden mesaneye akışının engellenmesi sonucu ortaya çıkar. Her yaşta görülebilen hidronefroz, özellikle bebeklerde ve çocuklarda dikkatle incelenmelidir. Doğum öncesi ultrason kontrollerinde tespit edilebilen bu rahatsızlık, erken teşhisin önemini vurgulamaktadır. Böbrek sağlığı açısından kritik olan hidronefrozun nedenleri, doğuştan anomaliler veya sonradan gelişen tıkanıklıklar olabilir.

Böbrek büyümesi, tıbbi adıyla hidronefroz, idrarın böbreklerden mesaneye doğru tahliye edilememesi ve bunun sonucunda böbreklerde idrar birikmesiyle ortaya çıkar. Bu durum, idrar yollarında meydana gelen tıkanıklıklar veya doğuştan gelen anatomik kusurlar nedeniyle gelişebilir. Normal şartlarda, idrar böbreklerden üreter adı verilen kanallar aracılığıyla mesaneye ulaşır ve ardından üretra yoluyla vücuttan atılır. Ancak, bazı durumlarda idrar akışı engellenir ve böbrek içinde veya üreterde birikir, bu da hidronefroza yol açar.

• Üreter Tıkanıklıkları: Böbrek taşları, tümörler veya idrar yolu darlıkları gibi faktörler, üreterlerin tıkanmasına neden olabilir.
• Doğuştan Anatomik Kusurlar: Üreteropelvik bileşke darlığı veya vezikoüreteral reflü gibi doğuştan gelen anomaliler, idrar akışını engelleyebilir.
• Prostat Büyümesi: Erkeklerde, büyüyen prostat, üretraya baskı yaparak idrar akışını zorlaştırabilir.
• Tümörler: İdrar yollarında veya pelvis bölgesinde bulunan tümörler, idrar akışını engelleyerek hidronefroza yol açabilir.
• İdrar Yolu Enfeksiyonları: Tekrarlayan idrar yolu enfeksiyonları, idrar yollarında darlıklara ve tıkanıklıklara neden olabilir.
• Nörojenik Mesane: Bazı sinir sistemi hastalıkları, mesane fonksiyonlarını etkileyerek idrar akışını bozabilir.

İdrar yolu tıkanıklıkları, idrarın böbreklerden mesaneye akışını engelleyen ve kısmi veya tam tıkanmaya neden olabilen durumlardır. Bu tıkanıklıklar, en sık olarak böbreğin üreter ile birleştiği noktada (üreteropelvik bileşke) meydana gelir. Ancak, daha az sıklıkla da olsa, üreterin mesane ile birleştiği bölgede (üreterovezikal bileşke) de ortaya çıkabilir. İdrar akışının engellenmesi, böbreklerde hidronefroza (böbrek büyümesi) ve diğer ciddi komplikasyonlara yol açabilir.

• Böbrek taşları: İdrar yolunda ilerleyen taşlar tıkanıklığa neden olabilir.
• Tümörler: İdrar yolu boyunca gelişen tümörler idrar akışını engelleyebilir.
• Darlıklar: Doğuştan veya sonradan oluşan darlıklar idrar akışını kısıtlayabilir.
• Enfeksiyonlar: İdrar yolu enfeksiyonları sonucu oluşan inflamasyon tıkanıklığa yol açabilir.
• Doğuştan anomaliler: İdrar yollarının yapısal bozuklukları tıkanıklığa sebep olabilir.

• Şiddetli yan ağrısı
• İdrarda kan
• Ateş ve titreme
• Bulantı ve kusma
• Sık idrara çıkma
• İdrar yaparken ağrı

• Tıkanıklığın nedenine yönelik tedaviler uygulanır.
• Böbrek taşları için ilaç tedavisi, şok dalga litotripsi (ESWL) veya cerrahi yöntemler kullanılabilir.
• Tümörler için cerrahi, kemoterapi veya radyoterapi uygulanabilir.
• Darlıkları gidermek için endoskopik veya açık cerrahi yöntemler tercih edilebilir.

Vezikoüreteral reflü (VUR), idrarın mesaneden böbreklere doğru anormal geri akışı olarak tanımlanan bir durumdur. Normalde, idrar sadece tek yönlü olarak üreterler aracılığıyla mesaneye akar. Ancak VUR durumunda, idrarın yanlış yönde akması, böbreğin etkin bir şekilde boşalmasını engeller ve böbrek şişmesine (hidronefroz) neden olabilir. VUR, özellikle çocuklarda böbrek enfeksiyonlarına ve böbrek hasarına yol açabilen önemli bir sağlık sorunudur.

Hidronefrozun Diğer Nedenleri:

• Böbrek taşları: İdrar akışını engelleyebilir.
• Karın veya pelvisteki tümörler: İdrar yollarına baskı yaparak tıkanıklığa neden olabilir.
• Mesaneye giden sinirlerle ilgili sorunlar (nörojenik mesane): Mesane fonksiyonlarını bozarak idrar akışını etkileyebilir.

Böbrek Genişlemesi, her zaman belirgin şikayetlere veya semptomlara yol açmayabilir. Ancak, idrar akışının engellenmesi veya böbreklerdeki baskı arttıkça, çeşitli belirtiler ortaya çıkabilir. Bu belirtiler, hidronefrozun altında yatan nedene ve büyümenin şiddetine bağlı olarak değişebilir. İşte böbrek büyümesinin en yaygın belirtileri:

• Yan ve sırt ağrısı:
  • Alt karın veya kasıklara yayılan künt veya şiddetli ağrı.
• İdrar yapma sorunları:
  • İdrar yaparken ağrı veya yanma hissi (dizüri).
  • Acil idrara çıkma ihtiyacı (üriner aciliyet).
  • Sık idrara çıkma (pollaküri).
• Sindirim sistemi sorunları:
  • Mide bulantısı ve kusma.
• Enfeksiyon belirtileri:
  • Ateş ve titreme.
• Bebeklerde ve çocuklarda:
  • Gelişme geriliği.
  • İdrar yolu enfeksiyonlarının sık görülmesi
  • Huzursuzluk
• İdrar rengindeki değişiklikler:
  • İdrarda kan görülmesi.

Böbrek büyümesi (hidronefroz), her zaman tehlikeli bir duruma işaret etmese de, mutlaka altta yatan nedenin araştırılması gereken bir durumdur. Erişkinlerde böbrek taşları, prostat büyümesi, idrar kanalı darlıkları, mesane tümörleri veya karın içindeki diğer organlardan kaynaklanan tümörler gibi çeşitli faktörler hidronefroza yol açabilir. Çocuklarda ise bu durum genellikle daha erken teşhis edilir. Ultrasonografinin rutin kullanımı sayesinde, birçok rahatsızlık anne karnında tespit edilebilir hale gelmiştir. Bunlar arasında en sık karşılaşılanı, tüm doğumsal anomalilerin yaklaşık yarısını oluşturan hidronefrozdur. Bu durum, bebeklerin %0.5-1.5'inde görülür ve vakaların %60-70'i doğum sonrası dönemde kendiliğinden düzelir.

• Geçici hidronefroz: %48
• Fizyolojik hidronefroz: %15
• Üreteropelvik darlık: %11
• Vezikoüreteral reflü: %9
• Megüreter: %4
• Multikistik displastik böbrek: %2
• Üreterosel: %2
• Renal kistler: %2
• Posterior üretral valf: %1

• Erkek bebeklerde hidronefroz, kız bebeklere göre iki kat daha sık görülür.
• Hidronefroz vakalarının yaklaşık %8'inde ailede böbreklerle ilgili başka rahatsızlıklar bulunur.
• Böbreklerde genişleme her zaman tıkanıklık olduğu anlamına gelmez ve böbrek fonksiyonlarının bozulacağı anlamına da gelmez.
• Çoğu durumda, hidronefroz müdahaleye gerek kalmaksızın kendiliğinden düzelir.

Böbrek büyümesi (hidronefroz) tanısı, detaylı bir fiziksel muayene ve hasta öyküsünün alınmasının ardından, çeşitli tanı testlerinin uygulanmasıyla konulur. Bu testler, böbrek fonksiyonlarını değerlendirmek, idrar yollarındaki olası tıkanıklıkları belirlemek ve hidronefrozun altında yatan nedeni tespit etmek amacıyla yapılır. İşte hidronefroz tanısında kullanılan başlıca yöntemler:

• Kan Testleri:
  • Böbrek fonksiyon testleri (kreatinin, BUN) ile böbreklerin ne kadar iyi çalıştığı değerlendirilir.
• İdrar Testleri:
  • İdrar analizi ve idrar kültürü, enfeksiyon varlığını veya idrardaki anormallikleri tespit etmek için yapılır.
• Görüntüleme Yöntemleri:
  • Ultrasonografi: Böbreklerin, üreterlerin ve mesanenin görüntülenmesi ile tıkanıklığa neden olabilecek taş veya tümörlerin belirlenmesini sağlar.
  • Bilgisayarlı Tomografi (BT) ve Manyetik Rezonans (MR) Görüntüleme: Daha detaylı görüntüler elde edilerek anatomik anormallikler veya tümörler tespit edilir.
• Sintigrafi (MAG3/DTP):
  • Böbreklerin işlevini ve idrar akışını değerlendiren nükleer tıp yöntemleridir.

Hidronefroz tedavisi, altta yatan nedene bağlı olarak değişiklik gösterir. Hafif ve orta dereceli hidronefroz vakalarında, böbrek fonksiyonları etkilenmemişse ve belirgin şikayetler yoksa, genellikle düzenli takip ve izleme yeterli olabilir. Özellikle doğuştan gelen yapısal genişlemelerde (ekstrarenal pelvis), kendiliğinden düzelme olasılığı yüksektir. Ancak, idrar yolu enfeksiyonu riski taşıyan hastalarda, koruyucu antibiyotik tedavisi önerilebilir.

İleri derece hidronefroz veya reflüye bağlı hidronefroz durumlarında, böbrek fonksiyonlarının bozulması, sık idrar yolu enfeksiyonları veya böbrek taşı oluşumu gibi riskler söz konusu ise, cerrahi müdahale gerekebilir. Tedavi edilmeyen şiddetli hidronefroz, kalıcı böbrek hasarına ve nadiren böbrek yetmezliğine yol açabilir. Ancak, hidronefroz genellikle tek böbreği etkilediği için, diğer sağlıklı böbrek tek başına her iki böbreğin işlevini yerine getirebilir.

Tedavi Yöntemleri:

• Gözlem ve Takip: Hafif vakalarda, düzenli ultrason ve böbrek fonksiyon testleri ile takip yapılır.
• Antibiyotik Tedavisi: İdrar yolu enfeksiyonu riskini azaltmak için kullanılır.
• Cerrahi Müdahale:
  • Üreteropelvik bileşke darlığı veya üreter tıkanıklığı gibi durumlarda, tıkalı bölgenin açılması veya yeniden yapılandırılması gerekebilir.
  • Vezikoüreteral reflüde, idrarın geri akışını önlemek için cerrahi düzeltme yapılabilir.
  • Böbrek taşları veya tümörler nedeniyle oluşan tıkanıklıklarda, bu nedenlerin giderilmesi hedeflenir.
• Stent Uygulaması: İdrar akışını sağlamak için üreterlere geçici stent yerleştirilebilir.

İyileşme Süreci:

• İyileşme süreci, uygulanan tedavi yöntemine ve hastanın genel sağlık durumuna bağlı olarak değişir.
• Cerrahi müdahale sonrası, hastaların bir süre hastanede kalması ve takip edilmesi gerekebilir.
• Takip sürecinde, böbrek fonksiyonlarının düzenli olarak kontrol edilmesi önemlidir.

Böbrek büyümesi (hidronefroz) ameliyatı, altta yatan nedenin türüne ve şiddetine göre farklı cerrahi tekniklerle gerçekleştirilir. Günümüzde, minimal invaziv yöntemler olan endoskopik ve laparoskopik cerrahi, hastaların daha hızlı iyileşmesi ve daha az ağrı duyması nedeniyle sıkça tercih edilmektedir.

Cerrahi Teknikler:

• Endoskopik Yöntemler (Sistoskopi):
  • Prostat büyümesi veya üretra darlığı gibi durumlarda, sistoskop adı verilen ince bir aletle idrar yolundan girilerek tıkanıklık giderilir.
• Laparoskopik Cerrahi:
  • Böbrek çıkışındaki darlıklar (üreteropelvik bileşke darlığı), üreter ve mesane arasındaki darlıklar (üreterovezikal bileşke darlığı) veya vezikoüreteral reflü gibi durumlarda, karın bölgesine küçük kesiler yapılarak laparoskopik aletlerle onarım gerçekleştirilir.
• Açık Cerrahi:
  • Karın içindeki diğer organlardan kaynaklanan büyük tümörler gibi kompleks durumlarda, açık cerrahiye başvurulabilir.

Ameliyat Süreci:

• Ameliyat öncesi, hastanın genel sağlık durumu değerlendirilir ve gerekli tetkikler yapılır.
• Ameliyat, genellikle genel anestezi altında gerçekleştirilir.
• Ameliyat süresi, uygulanan cerrahi tekniğe ve hastalığın durumuna göre değişir.
• Ameliyat sonrası, hastanın bir süre hastanede kalması ve takip edilmesi gerekebilir.

Böbrek büyümesi (hidronefroz) ameliyatı sonrası iyileşme dönemi, hastalar için kritik bir süreçtir. Bu dönemde, doktorun önerilerine titizlikle uyulması ve düzenli takiplerin yapılması, başarılı bir iyileşme için önemlidir. Uygulanan cerrahi yöntem genellikle minimal invaziv (laparoskopik veya endoskopik) teknikler olduğu için, hastaların iş gücü veya organ kaybı riski düşüktür. Ancak, tam iyileşme ve olası komplikasyonların önlenmesi için dikkat edilmesi gereken bazı önemli noktalar bulunmaktadır.

Ameliyat Sonrası Dikkat Edilmesi Gerekenler:

• Ağrı Yönetimi: Doktor tarafından reçete edilen ağrı kesiciler düzenli olarak kullanılmalıdır.
• Yara Bakımı: Ameliyat bölgesindeki yara temiz ve kuru tutulmalı, doktorun önerdiği pansumanlar düzenli olarak yapılmalıdır.
• Sıvı Tüketimi: Bol su içmek, böbreklerin çalışmasını destekler ve idrar yolu enfeksiyonu riskini azaltır.
• Beslenme: Dengeli ve sağlıklı beslenmek, iyileşme sürecini hızlandırır.
• Fiziksel Aktivite: Doktorun önerdiği şekilde, kademeli olarak fiziksel aktiviteye başlanmalıdır. Ağır egzersizlerden kaçınılmalıdır.
• İlaç Kullanımı: Doktorun reçete ettiği antibiyotikler veya diğer ilaçlar düzenli olarak kullanılmalıdır.
• Düzenli Kontroller: Belirlenen aralıklarla doktor kontrollerine gidilerek, böbrek fonksiyonları ve iyileşme süreci takip edilmelidir.
• Enfeksiyon Belirtileri: Ateş, şiddetli ağrı, idrar yaparken yanma veya idrar renginde değişiklik gibi enfeksiyon belirtileri görüldüğünde, derhal doktora başvurulmalıdır.

Yenidoğan bebeklerde böbrek büyümesi (hidronefroz), anne karnında yapılan rutin ultrasonografi incelemeleriyle sıklıkla tespit edilen bir durumdur. Hidronefroz, doğumsal anomalilerin yaklaşık yarısını oluşturur ve bebeklerin %0,5-1,5'inde görülür. Vakaların %60-70'i doğumdan sonra kendiliğinden düzelir.

Yenidoğan Bebeklerde Hidronefrozun Nedenleri ve Görülme Sıklığı:

• Geçici hidronefroz: %48
• Fizyolojik hidronefroz: %15
• Üreteropelvik darlık: %11
• Vezikoüreteral reflü: %9
• Megüreter: %4
• Multikistik displastik böbrek: %2
• Üreterosel: %2
• Renal kistler: %2
• Posterior üretral valf: %1

Önemli Bilgiler:

• Erkek bebeklerde hidronefroz görülme sıklığı, kız bebeklere göre iki kat daha fazladır.
• Hidronefrozlu bebeklerin yaklaşık %8'inde ailede böbreklerle ilgili başka rahatsızlıklar bulunur.
• Böbreklerdeki genişleme her zaman tıkanıklık olduğu anlamına gelmez ve böbrek fonksiyonlarının bozulacağı anlamına da gelmez.
• Çoğu durumda, hidronefroz müdahaleye gerek kalmaksızın kendiliğinden düzelir.

Ek Bilgiler:

• Anne karnında tespit edilen hidronefrozun çoğu geçicidir.
• İdrar yolunun bir kısmındaki tıkanıklıktan veya idrarın geri akışından da (mesaneden idrarın geri akışı, reflü) kaynaklanabilir.
• Ayrıca tıkanıklık veya reflü yokluğunda böbreğin anormal gelişimi veya oluşumu nedeniyle de olabilir.

Böbrek büyümesi (hidronefroz) ile kanser arasında doğrudan bir ilişki bulunmamaktadır. Ancak, bazı durumlarda böbrek büyümesine neden olan altta yatan sebepler, kanserle ilişkili olabilir veya kanserli bir tümörün büyümesi hidronefroza yol açabilir. Bu nedenle, böbrek büyümesi tespit edildiğinde, altta yatan nedenin detaylı olarak araştırılması önemlidir.

Hidronefroz ve Kanser İlişkisi Hakkında Yanlış Bilinenler:

• "Böbrek büyümesi kansere dönüşür." Bu tamamen yanlış bir inanıştır. Hidronefroz, kanserli bir duruma dönüşmez.
• "Her böbrek büyümesi kanser belirtisidir." Bu da doğru değildir. Hidronefroz, birçok farklı nedenle ortaya çıkabilir ve bunların çoğu kanserle ilişkili değildir.

Hidronefroza Neden Olabilecek Kanserle İlişkili Durumlar:

• Böbrek Tümörleri: Böbrek içinde veya yakınında büyüyen tümörler, idrar akışını engelleyerek hidronefroza neden olabilir.
• Üreter Tümörleri: Üreterlerdeki tümörler, idrarın böbrekten mesaneye akışını engelleyebilir.
• Mesane Tümörleri: Mesanede büyüyen tümörler, idrarın böbreklere geri akışına (reflü) neden olabilir.
• Pelvik Tümörler: Pelvik bölgedeki tümörler, idrar yollarına baskı yaparak tıkanıklığa ve dolayısıyla hidronefroza yol açabilir.

Önemli Uyarı:

Böbrek büyümesi tespit edildiğinde, altta yatan nedenin belirlenmesi için detaylı bir inceleme yapılması ve gerekli tedavinin uygulanması önemlidir. Kanser şüphesi varsa, görüntüleme yöntemleri ve biyopsi gibi ileri tetkikler yapılabilir.

Hamilelik sırasında böbreklerde ve üreterlerde genişleme, oldukça yaygın bir durumdur. Kadınların %90'ına kadarında görülebilen bu durum, genellikle herhangi bir şikayete neden olmaz. Özellikle ilk gebeliklerde daha sık rastlanır.

Hamilelikte Böbrek Büyümesinin Nedenleri:

• Hormonal Değişiklikler: Hamilelikte artan progesteron hormonu, idrar yollarının gevşemesine ve genişlemesine neden olur.
• Büyüyen Rahim: Büyüyen rahim, idrar yollarına baskı yaparak idrar akışını yavaşlatır ve böbreklerde birikime yol açabilir.
• Artan Kan Hacmi: Hamilelikte artan kan hacmi, böbreklerin daha fazla çalışmasına ve genişlemesine neden olabilir.

Hamilelikte Böbrek Büyümesinin Belirtileri:

• Genellikle belirti vermez.
• Bazı durumlarda, hafif yan ağrısı veya sık idrara çıkma gibi belirtiler görülebilir.
• Şiddetli ağrı, ateş veya idrarda kan gibi belirtiler varsa, derhal doktora başvurulmalıdır.

Hamilelikte Böbrek Büyümesinin Yönetimi:

• Genellikle tedavi gerektirmez ve doğumdan sonra kendiliğinden düzelir.
• Bol sıvı tüketimi, idrar yolu enfeksiyonu riskini azaltmaya yardımcı olur.
• Doktorun önerdiği pozisyonlarda yatmak, rahim baskısını azaltabilir.
• Şiddetli durumlarda, geçici stent uygulaması veya antibiyotik tedavisi gerekebilir.

Önemli Bilgiler:

• Hamilelikte böbrek büyümesi, genellikle geçici ve zararsız bir durumdur.
• Ancak, altta yatan başka bir sorun olup olmadığını belirlemek için doktor kontrolü önemlidir.
• Hamilelik sırasında herhangi bir ağrı veya rahatsızlık hissedildiğinde, doktora danışılmalıdır.

Gebelikte böbrek büyümesi (hidronefroz), fetüsün büyümesiyle birlikte rahmin idrar yollarına uyguladığı baskı sonucu ortaya çıkar. Bu baskı, idrarı böbreklerden mesaneye taşıyan üreter tüplerinin sıkışmasına ve dolayısıyla idrarın böbreklerde birikmesine neden olur. Bu durum, en sık olarak sağ böbrekte ve gebelik ikinci trimesterinde görülür. Nadiren, idrar yolu taşları gibi başka nedenlerle de ortaya çıkabilir. Gebelikte üreter taşı görülme sıklığı düşüktür ve %0,03-0,4 civarındadır.

Nedenlerin Detaylandırılması:

• Rahim Baskısı:
  • Büyüyen rahim, özellikle sağ üretere baskı yaparak idrar akışını engeller.
  • Progesteron hormonunun etkisiyle üreterlerin genişlemesi, bu duruma katkıda bulunur.
• Üriner Sistem Taşları:
  • Gebelikte üriner sistem taşları nadir görülür.
  • Ancak, var olan taşlar büyüyebilir veya yeni taşlar oluşabilir.
• Hormonal Değişiklikler:
  • Progesteron hormonu üraterler üzerinde gevşeme etkisi yapar, buda idrar akımının yavaşlamasına neden olabilir.

Risk Faktörleri:

• İlk gebelikler
• Çoğul gebelikler
• Önceden idrar yolu taşı öyküsü olanlar

Gebelikte böbrek büyümesi (hidronefroz) tedavisi, genellikle doğumdan sonraki birkaç hafta içinde kendiliğinden düzeldiği için her zaman gerekli değildir. Belirti vermeyen veya hafif belirtilerle seyreden vakalarda ve idrar yolu enfeksiyonuna yol açmayan durumlarda, yakın takip ve izleme yeterlidir. Ancak, şiddetli ağrı veya tekrarlayan idrar yolu enfeksiyonları gibi komplikasyonlar gelişirse, müdahale gerekebilir.

Gebelikte Böbrek Büyümesi Tedavi Yöntemleri:

• Takip ve İzleme:
  • Hafif vakalarda, düzenli ultrason ve idrar testleri ile takip yapılır.
  • Bol sıvı tüketimi ve dinlenme önerilir.
• Kateter Uygulaması:
  • Şiddetli ağrı veya idrar yolu enfeksiyonu durumlarında, idrarın normal akışını sağlamak için üreterlere kateter yerleştirilebilir.
  • Bu işlem, böbreklerdeki baskıyı azaltarak rahatlama sağlar.
• Antibiyotik Tedavisi:
  • İdrar yolu enfeksiyonu tespit edildiğinde, uygun antibiyotik tedavisi uygulanır.
  • Hamilelikte güvenli antibiyotikler tercih edilir.
• Ağrı Yönetimi:
  • Şiddetli ağrı durumlarında, hamilelikte güvenli ağrı kesiciler kullanılabilir.
  • Sıcak kompres uygulaması da rahatlama sağlayabilir.

Önemli Bilgiler:

• Gebelikte hidronefrozun çoğu doğumdan sonra kendiliğinden düzelir.
• Tedavi kararı, hastanın belirtileri, böbrek fonksiyonları ve enfeksiyon riskine göre verilir.
• Hamilelik sırasında herhangi bir ağrı veya rahatsızlık hissedildiğinde, doktora danışılmalıdır.