Enürezis (Alt Islatma)

Özellikle çocukluk döneminde görülen, istem dışı idrar kaçırma durumudur. Genellikle gece olan bu durum, halk arasında "gece altına kaçırma" olarak bilinir. Ayrıca "alt ıslatma hastalığı" veya "altını ıslatma sorunu" olarak da adlandırılır.

Ancak, yalnızca çocuklarla sınırlı kalmayıp, bazı durumlarda yetişkinlerde altını ıslatma şeklinde de görülebilir. Bu durum, hem çocukların hem de ebeveynlerin psikolojik, sosyal ve sağlık açısından zorlanmasına neden olabilir.

İdrar yapmanın istemsiz olarak gerçekleştiği bir bozukluktur. Tıbbi anlamda en az 5 yaşına kadar idrar kontrolünün sağlanamaması halinde bu tanı konur. Bu durum iki ana başlıkta incelenir:

• Enürezis Nokturna: Gece altını ıslatma durumudur.
• Organik olmayan enürezis: Herhangi bir fizyolojik rahatsızlık olmadan görülen enürezistir.

Enürezis Nokturna Nedir?

Özellikle gece uykusu sırasında istemsiz idrar yapma durumunu tanımlar. Bu, çocuklarda sık görülse de yetişkinlerde enürezis nokturna da söz konusu olabilir. Uyku sırasında mesanenin dolmasıyla birlikte uyanamama veya mesane kontrolünün sağlanamaması sonucu gerçekleşir.

Alt ıslatma birçok farklı nedenle ilişkilidir. Bazı nedenler fizyolojik kökenliyken bazıları psikolojik ya da çevreseldir.

Fiziksel Nedenler

• İdrar yolu enfeksiyonları: Çocuklarda ve yetişkinlerde görülen bu enfeksiyonlar, mesanenin tahriş olmasına ve kontrol kaybına neden olabilir.
• Mesane kapasitesinin küçük olması
• Geç olgunlaşmış mesane kontrolü
• Genetik yatkınlık: Anne babada geçmişte enürezis öyküsü varsa, çocukta da görülme olasılığı artar.
• İdrarın çıkmasında bozukluk: Anatomik bozukluklar veya nörolojik sorunlar da etkilidir.

Psikolojik Nedenler

• Psikolojik faktörler: Zor olaylar, çocuğun altını ıslatmasına neden olabilir. Boşanma, taşınma veya yeni bir kardeşin doğumu bu olaylara örnektir.
• Organik olmayan enürezis tanısı konan çocukların çoğunda psikolojik etkenler baskındır.
• Çocuğun uyku düzeni: Derin uyku hali, çocuğun mesane doluluk hissiyle uyanamamasına neden olabilir.

Diğer Etkenler

• İnsülin direnci, kabızlık gibi metabolik problemler
• Gündüzleri idrar kaçırma alışkanlığı veya kontrolsüzlük
• Yaşından önce tuvalet eğitimi verilmesi

En çok gece altını ıslatmalar şeklinde görülür. Ancak bazı durumlarda gündüz idrar kaçırma, sık tuvalete gitme veya tuvalete yetişememe gibi belirtiler de ortaya çıkabilir. İşte belirtileri:

• Haftada en az 2 kez gece yatağı ıslatma
• Uykuda idrar yapma ve hatırlamama
• Gündüzleri de idrar kaçırma
• Çocuğun gözlerinin çevresinde yorgunluk belirtileri (uyku kalitesi düşer)
• İdrar yolu enfeksiyonu belirtileri (yanma, ağrı)
• İdrarın kontrol edilememesi

Tanı konulması için belirli kriterler vardır:

• Çocuğun en az 5 yaşına gelmiş olması
• Haftada en az 2 kez gece altına ıslatma durumunun 3 ay boyunca devam etmesi
• Durumun başka bir tıbbi ya da psikolojik bozuklukla açıklanamaması

Altta yatan nedene göre değişiklik gösterebilir. Öncelikle çocuğun yaşı, alt ıslatma sıklığı ve süresi değerlendirilir.

1. Davranışsal Tedavi Yöntemleri

En sık kullanılan yöntemdir. Bu yaklaşımlar arasında:

• Gece uyandırma yöntemi: Çocuğu gece belirli saatlerde uyandırarak tuvalete gitmesini sağlamak
• Pozitif pekiştirme: Altını ıslatmadığı günlerde ödül vermek
• Tuvalet takvimi kullanmak
• Kapama tedavisinin uygulanması (çocuk tuvalet ihtiyacını fark etsin diye alarm sistemleri kullanılabilir)

2. İlaç Tedavisi

Eğer davranışsal yöntemler işe yaramazsa, bazı durumlarda ilaç tedavisine geçilir. Kullanılan ilaçlar:

• Antidiüretik hormon (Desmopressin): Gece idrar üretimini azaltır.
• Antikolinerjik ilaçlar: Mesane kaslarını gevşeterek kapasiteyi artırır.
• İlaçlar hekim kontrolünde verilmeli ve uzun süreli kullanımda yan etkileri takip edilmelidir.

3. Psikolojik Destek

Enürezis psikolojik nedenleri olan çocuklarda mutlaka psikolog veya çocuk psikiyatristinden destek alınmalıdır. Göz muayenesi gibi başka sistemik tetkikler de gerekebilir.

Yetişkinlerde enürezis, çocukluk dönemine kıyasla daha az yaygın ancak çok daha dikkat edilmesi gereken bir durumdur. Genellikle altta yatan organik (fiziksel) ya da psikolojik bir hastalık sonucu ortaya çıkar. Bu durum çoğu zaman kişiler tarafından utanç verici bulunduğu için gizlenir, ancak tedavi edilmediğinde hem bireyin yaşam kalitesini hem de psikolojik durumunu ciddi şekilde etkiler.

1. Nörolojik Bozukluklara Bağlı Enürezis

Yetişkinlerde enürezisin en sık nedenlerinden biri, sinir sistemi hastalıklarıdır. Beyin ve mesane arasındaki iletişim bozulduğunda idrar yapma kontrolü zayıflar. Bu durum özellikle şu hastalıklarda görülür:

• Multipl Skleroz (MS): Sinir iletimini yavaşlattığı için idrarın kontrolü kaybolabilir.
• Parkinson hastalığı: Mesane kaslarının kontrolünü zorlaştırır, sıklıkla gece idrar kaçırmalara neden olabilir.
• Omurilik yaralanmaları: Sinirlerin mesaneye giden bağlantısı kesilirse, birey idrarını hissetmeden kaçırabilir.

2. İdrar Yolu Enfeksiyonları (İYE)

Yetişkinlerde görülen idrar yolu enfeksiyonları, mesane kaslarının aşırı hassaslaşmasına neden olabilir. Bu da:

• Sık idrara çıkma
• Aniden gelen idrar hissi
• Tuvalete yetişememe gibi semptomlarla birlikte enürezis nokturnaya da yol açabilir.

3. Endokrin Sistem Hastalıkları

• Diyabet (şeker hastalığı): Kandaki yüksek şeker miktarı, böbreklerin daha fazla idrar üretmesine neden olur. Bu durum da gece idrar üretiminin artmasına ve kişinin uykuda idrarını tutamamasına yol açabilir.
• Diyabetes insipidus: Nadir bir durumdur, ancak çok fazla seyreltilmiş idrar üretimine sebep olarak altını ıslatmayı tetikleyebilir.

4. Aşırı Alkol Tüketimi

Alkol:

• Mesane kaslarını gevşetir,
• İdrar üretimini artırır,
• Uyku düzenini bozar ve gece farkında olmadan idrar yapmaya neden olabilir.

Bu nedenle özellikle çok alkol tüketildiği günlerde, kişinin tuvalete gitmeden uyuması gece altını ıslatma ile sonuçlanabilir.

5. Ürolojik Problemler

• Prostat büyümesi (BPH): Erkeklerde prostat bezinin büyümesi, idrar akışını etkileyebilir ve idrarın tamamen boşaltılamamasına yol açabilir. Bu da gece boyunca sızıntı şeklinde idrar kaçırmaya neden olur.
• Mesane kaslarının aşırı aktif olması (AŞM): Bu durumda mesane istemsiz kasılır ve idrar kaçırma oluşabilir.

6. Psikolojik Nedenler

Yetişkinlerde enürezis her zaman fiziksel bir hastalığın sonucu olmayabilir. Özellikle:

• Yoğun anksiyete, depresyon ve travmatik yaşantılar,
• Uyku bozuklukları ve kabuslarla birlikte görülebilir.

Bazı durumlarda enürezis psikolojik nedenleri, fiziksel belirtilerden daha baskın olabilir.

7. Uyku Bozuklukları

• Uykuda solunum bozuklukları (örneğin uyku apnesi),
• Aşırı derin uyku hali, gece mesane doluluğu hissedilmeden uykunun devam etmesine ve altına kaçırmaya neden olabilir.

Alt ıslatma problemi olan çocuklarda ilk başvurulması gereken birim:

• Çocuk sağlığı ve hastalıkları (pediatri) uzmanıdır.
• Gerektiğinde çocuk psikiyatristi veya çocuk nefroloji uzmanı yönlendirmesi yapılabilir.

Enürezis tedavisi ne kadar sürer? Bu süre çocuğun yaşına, duruma, tedaviye yanıtına göre değişir. Genellikle:

• Hafif vakalarda 3-6 ayda belirgin düzelme sağlanabilir.
• İnatçı ve uzun süredir devam eden vakalarda tedavi süresi 1 yılı geçebilir.
• Bazı çocuklarda tedaviye direnç gözlenebilir; bu durumda farklı stratejilere geçilmelidir.

Alt ıslatma enürezis ile idrar kaçırma farklı durumlardır. İdrar kaçırma yetişkinlerde daha sık görülürken, enürezis çocuklara özgüdür.

• Çocuğun altını ıslatmasının altında travmalar da yatabilir.
• Göz tembelliği, şaşılık gibi farklı gelişimsel durumlar bazı çocuklarda birlikte görülebilir.
• Enürezis tanı kriterleri uluslararası tanı sistemleriyle uyumludur ve doktor değerlendirmesi şarttır.
• Tedavi yöntemleri, çocukların gelişim seviyelerine göre özel olarak planlanmalıdır.

Yaşından sonra da devam eden vakalarda ileri tetkikler gerekebilir.